بررسی کیفی مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی سدها و پروژه های انتقال آب ایران

کشور ایران با میانگین بارش سالانه 250 میلی متر(کمتر از یک سوم میانگین جهانی) و نا مناسب بودن پراکنش زمانی و مکانی آن، در زمره کشورهای خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد. از سوی دیگر با رشد جمعیت، گسترش شهر نشینی و توسعه بخش های اقتصادی، تقاضا برای آب روز به روز افزایش می یابد. حفظ و ذخیره سازی این منابع آب با اثرات مثبت و منفی مستقیم و غیر مستقیم بر محیط زیست همراه است که انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی روشی جهت شناخت اثرات مثبت و منفی ناشی از طرح، ارزشیابی اثرات و ارائه راهکارهایی جهت کاهش اثرات منفی و تقویت آثار مثبت می باشد. در این مطالعه به منظور تعیین کیفیت گزارش های ارزیابی اثرات زیست محیطی سدها و پروژه های انتقال آب موجود در سازمان حفاظت محیط زیست، با توجه به آخرین نظرات و پیشنهادات سازمان ها و کشورهای مختلف، چک لیست های بازنگری گزارش های ارزیابی سازمان محیط زیست آمریکا و اتحادیه اروپا، مطالعه چندگزارش نمونه و در نهایت با نگاهی جامع به شرح خدمات ارزیابی زیست محیطی سدها، فهرستی از معیارهایی که می بایست در بخش های گوناگون گزارش های ارزیابی لحاظ گردند، تهیه شده و بر مبنای وجود و یا عدم وجود این معیارها و کیفیت توصیف و تشریح آن ها در 86 گزارش انتخاب شده، امتیازدهی بر مبنای اعداد 4-1 صورت گرفت که نتایج نشان می دهد، حداکثر امتیاز مربوط به بخش توصیف پروژه پیشنهادی و گزینه های فنی و مکانی و حداقل امتیاز مربوط به پیش بینی اثرات پروژه بر محیط زیست بیولوژیک می باشد. میانگین کیفیت بخش های گوناگون مجموع گزارش ها که در واقع نمایانگر کیفیت کلی گزارش های بازنگری شده است، برابر با 3/2 به دست آمد، این میانگین بدین معنا است که به طور متوسط در گزارش های ارزیابی موجود در سازمان محیط زیست تنها 57% معیارهایی که به صورت تئوری می بایست در بخشهای گوناگون گزارش ها مد نظر قرار گیرند، مورد توجه قرار گرفته است. لازم به ذکر است اگر گزارش ها تک به تک مورد بررسی قرار گیرند، 44 گزارش کیفیتی پایین تر از میانگین، 36 گزارش کیفیتی بالاتر از میانگین و 6 گزارش کیفیتی برابر با میانگین دارند. از سوی دیگر بررسی گزارش ها در بازه زمانی 11 ساله (از سال 1380 تا 1390) حاکی از عدم تغییر قابل ملاحظه در کیفیت گزارش های ارزیابی با گذشت زمان می باشد. در بخش عمده ی گزارش های بازنگری شده نقاط ضعف فنی و تکنیکی مشاهده گردید، از سوی دیگر محدودیت های مالی و زمانی و محدودیت دسترسی پذیری به اطلاعات و آمارهای به هنگام، علمی و مستند و فقدان الگو و چهارچوب تدوین شده برای تهیه گزارش های ارزیابی صحت نتایج نهایی ارزیابی و تصمیم گیری های مبتنی بر آن ها را در هاله ای از ابهام فرو می برد. بنابراین می توان اذعان نمود مجریان طرح ها بیشتر از دیدگاه اقتصادی به پروژه ها نگاه کرده و لحاظ فاکتورهای زیست محیطی برای آن ها چندان قابل توجه نمی باشد. لذا تدوین الگو و دستورالعملی واحد برای تهیه گزارش های ارزیابی و سخت گیری بیشتر کمیته ارزیابی در تأیید گزارش ها الزامی است. کلمات کلیدی: مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی سدها و پروژه های انتقال آب ایران، کیفیت گزارش های ارزیابی، چک لیست های بازنگری گزارش های ارزیابی ، امتیازدهی گزارش های ارزیابی